Türkiye’de Lisansüstü Tezlere Açık Erişim

Yaşar Tonta, Müge Akbulut

Öz

Lisansüstü tezler üniversitelerin en önemli araştırma çıktılarından birisidir. Fakat lisansüstü tezleri bulmak ve bu tezlere erişim sağlamak genellikle zordur. Son zamanlarda tezlerin tam metinlerine Internet aracılığıyla erişim sağlamak mümkün hale gelmiş olmasına karşın, erişimle ilgili sorunlar halen devam etmektedir. Bu araştırmada Türkiye’de lisansüstü tezlere açık erişim sorunu irdelenmektedir. Bu amaçla Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi tez dermesinde bulunan tezlerin tam metin erişime açık olup olmadıkları incelenmiş, uygulanan bir anket aracılığıyla tezlerini geçici olarak erişime kapatmayı tercih eden tez yazarlarının konuyla ilgili görüşlerine başvurulmuştur. Lisansüstü tezlerin yaklaşık üçte biri tam metin erişime kapalıdır. Erişime kapalı olan tezlerin büyük bir çoğunluğu 2006 yılından önce yapılan ve erişime açmak için izin almak üzere yazarlarına ulaşılamayan tezlerdir. Tez yazarlarının büyük bir çoğunluğu (%94) teze dayanan yayın yapmak istedikleri, yaklaşık üçte ikisi (%63) tezlerinin kopyalanmasından korktukları için tezlerini geçici olarak erişime kapattıklarını belirtmişlerdir. Ancak tez yazarlarının çoğu (%81) genelde tezlerin tam metin erişime açılmasını desteklemektedirler. Bulgular lisansüstü tezlere açık erişim sorununun daha geniş bir bakış açısıyla ele alınması gerektiğini göstermektedir. Bulgular doğrultusunda lisansüstü tezlere erişimle ilgili çeşitli sorunlar tartışılmış ve bazı çözüm önerileri sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler


Açık erişim; lisansüstü tezler; açık arşivler; YÖK Ulusal Tez Merkezi.

Referanslar

Akbayrak, E., Bayram, Ö., Coşkun, C., Holt, İ., Karasözen, B. ve Tonta, Y. (2006). Institutional repository movement in Turkey (poster). Open Scholarship 2006: New Challenges for Open Access Repositories, Glasgow, UK. Erişim adresi: http://eprints.rclis.org/8325/1/Institutional_Repository_Movement_in_Turkey-_Poster.pdf

American Historical Association. (2013, Temmuz). Statement on Policies regarding the Embargoing of Completed History PhD Dissertations. Erişim adresi: https://www.historians.org/publications-and-directories/perspectives-on-history/summer-2013/american-historical-association-statement-on-policies-regarding-the-embargoing-of-completed-history-phd-dissertations

Bayındır, S. (2014). Eser sahibinin izni olmaksızın eseri umuma iletim suçu. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 27(113), 308-338. Erişim adresi: http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2014-113-1404

Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities. (2003, 22 Ekim). Erişim adresi: https://openaccess.mpg.de/Berlin-Declaration

Bennett, L. ve Flanagan, D. (2016). Measuring the impact of digitized theses: A case study from the London School of Economics. Insights, 29(2), 111-119. Erişim adresi: https://insights.uksg.org/articles/10.1629/uksg.300/

Boz, M. (2001). Internet üzerinden tezlere tam metin erişim: Türk üniversiteleri için kavramsal bir model. (Bilim Uzmanlığı tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara).

Ertürk, K. L. (2008). Türkiye’de bilimsel iletişim: Bir açık erişim modeli önerisi. (Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara). Erişim adresi: http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/130.pdf

Ferreras-Fernández, T., García-Peñalvo, F., Merlo-Vega, J. A. ve Martín-Rodero, H. (2016). Providing open access to PhD theses: visibility and citation benefits. Program: Electronic Library and Information Systems, 50(4), 399-416.

Fineman, Y. (2003). Electronic theses and dissertations. portal: Libraries and the Academy, 3(2), 219-227.

Hafızoğulları, Z. (1999). Fikir ve sanat eserlerinin cezai himayesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 48(1-4), 1-14. Erişim adresi: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/293/2672.pdf

Hawkins, A. R., Kimball, M. A. ve Ives, M. (2013). Mandatory open access publishing for electronic theses and dissertations: Ethics and enthusiasm. The Journal of Academic Librarianship, 39(1), 32-60.

Karasözen, B., Zan, B.U. ve Atılgan, D. (2010). Türkiye’de açık erişim ve bazı ülkelerle karşılaştırma, Türk Kütüphaneciliği, 24(2), 235-257.

Library of Congress Collections Policy Statements: Dissertations and Theses. (2008, Kasım). Erişim adresi: https://www.loc.gov/acq/devpol/theses.pdf

Lisansüstü Tezlerin Elektronik Ortamda Toplanması, Düzenlenmesi ve Erişime Açılmasına İlişkin Yönerge. (2018, 18 Haziran). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezTeslimKilavuz.jsp

Lowry, C. B. (2006). ETDs and digital repositories – a disciplinary challenge to open access (editorial). portal: Libraries and the Academy, 6(4), 387-393.

Moxley, J. M. (2001). Universities should require electronic theses and dissertations. Educause Quarterly, 3, 61-3. Erişim adresi: https://scholarcommons.usf.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1112&context=eng_facpub

Owen, T. M., Hackman, T. ve Harrod, T. (2009). ETDs in lock-down: Trends, analyses and faculty perspectives on ETD embargoes. 12th International Symposium on Electronic Theses and Dissertations (ETD 2009). 10-13 Haziran 2009, Pittsburgh, Pennsylvania. Erişim adresi: https://drum.lib.umd.edu/bitstream/handle/1903/9087/OwenHackmanHarrodETD2009.pdf?sequence=4&isAllowed=y

Polat, C. (2006). Bilimsel bilgiye açık erişim ve kurumsal açık erişim arşivleri. Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(37), 53-80. Erişim adresi: http://eprints.rclis.org/9029/1/%28Microsoft_Word_-_Bilimsel_Bilgiye_A.pdf

Prost, H. ve Schöpfel, J. (2014, Temmuz/Ağustos). Degrees of openness: Access restrictions in institutional repositories. D-Lib Magazine, 20(7/8). doi:10.1045/july2014-prost

Ramirez, M. L., Dalton, J. T., McMillan, G., Read, M. ve Seamans, N. H. (2013). Do open access electronic theses and dissertations diminish publishing opportunities in the social sciences and humanities? Findings from a 2011 survey of academic publishers. College & Research Libraries, 74(4), 368-380. doi: 10.5860/crl-356

Ramirez, M. L., McMillan, G., Dalton, J. T., Hanlon, A., Smith, H. S. ve Kern, C. (2014). Do open access electronic theses and dissertations diminish publishing opportunities in the sciences? College & Research Libraries, 75(6), 808-821. doi:10.5860/crl.75.6.808.

Schopfel, J., Chaudiron, S., Jacquemin, B., Prost, H., Severo, M. ve Thiault, F. (2014). Open access to research data in electronic theses and dissertations: an overview. Library Hi Tech, 32(4), 612-627.

Schopfel, J., Prost, H., Piotrowski, M., Hilf, E. R., Severiens, T. ve Grabbe, P. (2015 March/April). A French-German survey of electronic theses and dissertations: Access and restrictions. D-Lib Magazine, 21(3/4). doi: 10.1045/march2015-schopfel.

Schopfel, J. ve Rasuli, B. (2018). Are electronic theses and dissertations (still) grey literature in the digital age? A FAIR debate. The Electronic Library, 36(2), 208-219.

Schöpfel, J. (2013). ANRT Lille: the French national centre for the reproduction of PhD theses. Interlending & Document Supply, 41(1), 3-6.

Schöpfel, J. ve Prost, H. (2013a). Degrees of secrecy in an open environment. The case of electronic theses and dissertations. ESSACHESS — Journal for Communication Studies 6(12), 65-86. Erişim adresi: http://www.essachess.com/index.php/jcs/article/view/214/240

Schöpfel, J. ve Prost, H. (2013b). Back to grey. Disclosure and concealment of electronic theses and dissertations. GL15 Fifteenth International Conference on Grey Literature. The Grey Audit: A Field Assessment in Grey Literature. CVTI SR, Bratislava, Slovak Republic, 2 - 3 Aralık 2013. Erişim adresi: https://archivesic.ccsd.cnrs.fr/sic_00944662/document

Stanton, K. V. ve Liew, C. L. (2011). Risks, benefits and revelations: An exploratory study of doctoral students’ perceptions of open Access theses in institutional repositories. In: Xing, C., Crestani, F. ve Rauber, A. (ed.). ICADL 2011. Lecture Notes in Computer Science, 7008 (s. 182-191). Berlin: Springer.

Suber, P. (2012). Open Access. Cambridge, MA: MIT Press. Erişim adresi: https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/10752204/9780262517638_Open_Access.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Şenyurt Topçu, Ö., Çakmak, T. ve Doğan, G. (2014). Data standardization in digital libraries: An ETD case in Turkey. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 147, 223 – 228. Erişim adresi: http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/data-standardization-in-digital-libraries-an-etd-case-in-turkey.pdf

Tonta, Y. (2000). Elektronik yayıncılıkta son gelişmeler. Bilgi Dünyası, 1(1), 89-132. Erişim adresi: http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/89-132--24.pdf

Tonta, Y. (2003). Elektronik kaynaklarda yasal sorunlar. Bilgi Toplumuna Doğru Halk Kütüphaneleri: PULMAN-XT Türkiye Ulusal Toplantısı Sonuç Raporu, 16-19 Kasım 2002, Milli Kütüphane, Ankara içinde (s. 81-88). Ed. Bülent Yılmaz. Ankara: ANKOS ve TKD, 2003. Erişim adresi: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/pulman-telif-haklari.pdf

Tonta, Y. (2005). Internet and electronic information management. Information Services & Use, 25(1), 3-12. Erişim adresi: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/Tonta.pdf

Tonta, Y. (2008). Open access and institutional repositories: The Turkish landscape. Didar Bayır (Ed.). Turkish Libraries in Transition: New Opportunities and Challenges içinde (s. 27-47). İstanbul: Turkish Librarians’ Association. Erişim adresi: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta_open_access_and_institutional_repositories_the_Turkish_landscape.pdf

Tonta, Y. (2018, Ekim-Aralık). Açık bilim-Açık erişim. Yüksek Öğretim Dergisi, 10, 23-28. Erişim adresi: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/Yayinlar/tonta-acik-bilim-2018-v2.pdf

Tonta, Y. ve Gürdal, G. (2014). 3. Ulusal Açık Erişim Çalıştayı Sonuç Bildirgesi (21 Ekim 2014). Türk Kütüphaneciliği, 28, 645-648.

Tonta, Y., Küçük, M.E., Al, U., Alır, G., Ertürk, K.L., Olcay, N.E., Soydal, İ. ve Ünal, Y. (2006). Hacettepe Üniversitesi Elektronik Tez Projesi: Yüksek lisans, doktora ve sanatta yeterlik tezlerinin dijitalleştirilmesi ve tam metinlerinin Internet aracılığıyla erişime açılması. (TÜBİTAK Projesi Raporu No 02 G 064). Erişim adresi: http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/RPR--4.pdf

Tuncer, N. (1988). Belge sağlayan kuruluşlar: YÖK Dokümantasyon Merkezi ve BLDSC. Türk Kütüphaneciliği, 2, 51-60.

Wang, X.L, Bulick, N. ve Muyumba, V. (2014). Publishing student scholarship: exploring the ETD initiative at a medium-sized institution. OCLC Systems & Services: International Digital Library Perspectives, 30(4), 232-248.

Wolverton Jr., R., Hoover, L. ve Fowler, R. (2008). ETDs from the beginning. Electronic Theses and Dissertations: Developing Standards and Changing Practices for Libraries and Universities içinde (s. 1-10). Philadelphia, PA: Haworth Information Press.

Yılmaz, E. (2002). Yükseköğretim Kurulu Dokümantasyon Merkezi’nden Ulusal Tez Merkezi’ne doğru, Türk Kütüphaneciliği, 16, 41-60. Erişim adresi: http://tk.org.tr/index.php/TK/article/view/196/191.

Yiotis, K. (2008). Electronic theses and dissertation (ETD) repositories: What are they? Where do they come from? How do they work? OCLC Systems & Services: International Digital Library Perspectives, 24(2), 101-115.

Yükseköğretim Kurumlarında Hazırlanan Yüksek Lisans, Doktora, Tıpta Uzmanlık, Sanatta Yeterlik Tezlerinin YÖK Tez Merkezine Teslim Edilmesine İlişkin Kılavuz. (2006).


Tam Metin: PDF

DOI: 10.24146/tk.620508
x
##plugins.generic.fileValidation.errorTitle##